सनातन संस्कृतिमा, प्रत्येक विवाहित महिलाले 5,000 वर्ष भन्दा बढी समयदेखि सिंदूर लगाउँदै आएका छन्। विद्वानहरू भन्छन् कि सिन्दुरको रातो रंग महिलामा ऊर्जाको प्रतीक हो। जब एक महिला घरेलु जीवनमा प्रवेश गर्छिन्, उनको जीवन पूर्ण रूपमा परिवर्तन हुन्छ। यसको वर्णन धार्मिक तथा पौराणिक कथाहरूमा पनि पाइन्छ जसअनुसार देवी पार्वती र माता सीताले पनि सिंदूरले सिउदो भर्ने गर्दथे । पार्वतीले आफ्ना पति शिवलाई दुष्ट शक्तिहरूबाट जोगाउन र माता सीताले पति श्रीरामको दीर्घायु र सुखको लागि सिंदूर लागएको भन्ने विश्वास छ । सिन्दुर गणेश, हनुमान, दुर्गा माँ, पार्वती माँ आदिलाई चढाइने धार्मिक मान्यता छ ।

उनी आफ्नो पति, छोराछोरी र परिवारको बारेमा सोच्छन्। एक चिम्टी सिन्दुरले पारिवारिक जिम्मेवारीका कारण उत्पन्न हुने तनावलाई कम गर्छ । शुद्ध सिन्दुर बेसार र कागतीबाट बनेको हुनाले यसले तनाव कम गर्छ र मस्तिष्कलाई सक्रिय राख्छ ।

दुर्गा पूजा पश्चिम बंगालको सबैभन्दा ठूलो चाड हो। नवरात्रिको ९ दिनमा माता दुर्गा आफ्नो मातृघरमा आउनुहुन्छ। बंगाली समुदायमा माता दुर्गाको पूजा पञ्चमीदेखि नै सुरु हुन्छ र विजयादशमीको दिन विवाहित महिलाहरूले माता दुर्गालाई सुपारीमा सिन्दुर चढाउँछन्।

माता रानीलाई सिन्दूरको होली खेलेर विदाइ गरिन्छ । यसलाई ‘सिन्दूर खेल’ भनिन्छ, जुन करिब ४५० वर्ष पुरानो चलन हो । धुनुची नाच पनि यही परम्पराको अंग हो । धार्मिक मान्यता अनुसार धुनुची नाच्दा माता दुर्गा प्रसन्न हुन्छिन् ।

आयुर्वेदमा सिन्दुरको प्रयोगबाट अनेकौं रोगको उपचार गरिन्छ । बजारमा बिक्री हुने सिन्दुर चुना र बेसारमा पारा (Mercury) मिसाएर बनाइन्छ  । जसको फाइदा कम र बेफाइदा बढी छ । बजारमा बिक्री हुने सिन्दुर स्वास्थ्यका लागि निकै हानिकारक हुने विज्ञहरु बताउँछन् ।

यसको प्रयोग गर्ने महिलालाई छालाको विभिन्न समस्याले सताउने गर्छ । तर सिन्दुरको व्यवासायिक उत्पादन नहुँदा पनि  प्रकृतिमा एउटा बिरुवा थियो जसको सहायताले प्राचीनकालमा महिलाहरुले सिन्दुर प्रयोग गर्थे । यो बिरुवालाई ‘सिन्दूर प्लान्ट’ वा ‘कमिला’ (Kamila Tree)  पनि भनिन्छ ।

सिन्दुरको बोट धेरै एसियाली देशहरूमा पाइन्छ। यो १० देखि ११ फिटसम्म अग्लो हुन्छ । एउटा सिन्दुरको विरुवाबाट प्रत्येक वर्ष १० किलोसम्म सिन्दुर उत्पादन गर्न सकिन्छ । दक्षिण अमेरिकामा पनि यसको खेती गरिन्छ । अमेरिकामा यसको प्राकृतिक रंग लिपस्टिक, हेयर डाई, नेल पालिस आदि सौन्दर्य उत्पादनहरूमा प्रयोग हुन्छ ।

सिन्दुरको फाइदा

सिन्दुरले पिट्युटरी ग्रन्थीलाई नियन्त्रण गर्छ । पिट्यूटरी ग्लान्ड एउटा सानो, मटर आकारको ग्रंथि हो। यो मस्तिष्कको आधारमा, नाकको माथिल्लो भागमा अवस्थित छ। पिट्यूटरी ग्रन्थीले शरीरका अन्य सम्पूर्ण ग्रन्थिहरुलाई नियन्त्रण र निर्देशन गर्दछ । त्यसैले यसलाई मास्टर ग्लान्ड पनि भनिन्छ । त्यसैले हाम्रो भावनाको केन्द्रविन्दु पिट्युटरी ग्रन्थी क्षेत्र अर्थात् मस्तक र सिउँदोमा सिन्दुर लगाउनुपर्छ। वैज्ञानिक दृष्टिकोणबाट पनि सिन्दुरको महत्व पुष्टि भएको छ । सिन्दुर सिउँदोमा धारण गर्दा महिलाले जसको नामको सिन्दुर धारण गरेको हो उसलाई स्मरण गरेर मात्रै सिन्दुर लाउँछिन् । यसले पतिको आयु बढाउन र वैवाकिह सम्बन्ध मजबुत बनाउन सहयोग गर्दछ ।

सिन्दुर लगाउँदाका फाइदा यस्ता छन् :-

-डिप्रेशन, तनाव, अनिद्राबाट मुक्त राख्ने वा न्यून गर्ने हुनाले विशेषगरि विवाहित महिलाले सिउँदो र मस्तकमा सिन्दुर लगाउँदा मानसिक स्वास्थ्य सन्तुलनमा रहन्छ ।
-शरीरको रक्तचाप नियन्त्रण गर्छ।
-सिन्दुरले यौन उत्तेजना बढाउँछ भन्ने मान्यता अनुरुप विधवा महिला र अविवाहिताहरुले यसलाई धारण गर्दैनन् ।
-स्मरणशक्ति कमजोर हुनु, मनमा अशान्ति र अनुहारमा चाउरी पर्ने समस्यालाई पनि सिन्दुरले निवारण गर्दछ ।