राजु विके, रुपन्देही, भदौ १९ गते ।
जन्माष्टमी, जसलाई कृष्ण जन्माष्टमी पनि भनिन्छ, सनातन धर्मको एक महत्वपूर्ण देवता भगवान कृष्ण जन्मको स्मरणमा जन्मोत्वस मनाउने वार्षिक चाड हो। यो भाद्रपद महिनाको कृष्ण पक्षको आठौं दिनमा पर्छ। यो सामान्यतया ग्रेगोरियन क्यालेन्डरमा अगस्ट वा सेप्टेम्बर महिनाहरूसँग मेल खान्छ।

यस वर्ष कृष्ण जन्माष्टमी भदौ २० गते बुधबार, परेको छ। निशिता पूजाको समय भदौ २० गते राति ११ बजेर ५७ मिनेटमा सुरु भई २१ भदौ १२ बजेर ४२ मिनेटमा समापन हुने उल्लेख छ ।

इतिहास

भगवान विष्णुको आठौं अवतार मानिने भगवान कृष्णको जन्म भारतको वर्तमान उत्तर प्रदेशको मथुरा सहरमा भएको मानिन्छ। तर, उनका मामा राजा कंसबाट उनको ज्यानलाई खतरा थियो। आफ्नो जन्म पछि, वासुदेवले ( जल्लाई कंशले आफ्नो राज्यमा कैद गरेर राखेको थियो) शैशव अवस्थाका कृष्णलाई टोकरीमा यमुना नदी पारी गोकुलमा लगे । त्यहाँ उनको पालनपोषण आमाबाबु नन्द र यशोदाले गरेका थिए।

उनलाई महाभारतमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने ईश्वरीय व्यक्तित्वको रूपमा लिइन्छ। उहाँका शिक्षाहरू, कार्यहरू, र जीवन कथाहरू विभिन्न प्राचीन धर्मग्रन्थहरूमा चित्रण गरिएका छन्, विशेष गरी भगवद् गीतामा, जहाँ उनले योद्धा अर्जुनलाई आध्यात्मिक ज्ञान र निर्देशन दिन्छन्।

महत्व र उत्सव

देवत्व, प्रेम र धार्मिकताको प्रतीकका रूपमा लिइने भगवान कृष्णको जन्म भएकोले जन्माष्टमी ठूलो भक्ति र श्रद्धाका साथ मनाइन्छ। उहाँको जीवन र शिक्षाहरूले भक्तहरूलाई धर्म , कर्म , र भक्तिमा आधारित जीवन बिताउन प्रेरित गर्दछ।

जन्माष्टमीले कृष्णको पार्थिव रूपको स्मरण गराउँछ, जसलाई पवित्र धार्मिक शास्त्र एवं ग्रन्थहरुमा सविस्तार वर्णन गरिएको छ । संसारको सबैभन्दा ठूलो धार्मिक चाडहरू मध्ये एक, यो संसारभरका ९३ करोड मानिसहरूले मनाउँछन् । अमेरिकामा मात्र दुई मिलियन अर्थात् २० लाख मानिसहरु कृष्णका भक्त छन्।

तर जन्माष्टमी र भगवानको अन्य कुनै रूपको विपरीत कृष्णको बारेमा खास के छ ? यो उहाँको व्यक्तित्व हो। उहाँलाई प्रेम प्रस्ताव गर्ने हरेक भक्तसँग उहाँ अद्वितीय, व्यक्तिगत तरिकामा प्रतिक्रिया गर्नुहुन्छ — उहाँ सबैभन्दा प्यारो, शरारती छोरा, सबैभन्दा रोमान्टिक प्रेमी, सबैभन्दा दयालु मित्र हुनुहुन्छ र जन्माष्टमीमा, भक्तहरूले यी सबै पक्षहरूमा कृष्णलाई स्मरण गर्दै श्री कृष्णको जन्म उत्सव मनाउँछन्। जसरी कृष्णले आफ्ना आफन्तहरू र विश्वासपात्रहरूसँग व्यक्तिगत रूपमा  व्यवहार गर्नुहुन्छ, उहाँले प्रत्येक  उपासकको हृदयमा भएको गहिरो पवित्र भावनाहरू र इच्छाहरूलाई तुरुन्त बुझेर जवाफ दिनुहुन्छ।

त्यसैले याद राख्नु जरुरी छ कि जन्माष्टमीमा कृष्णको आराधना जसरी गरे पनि उहाँले तपाईंलाई त्यसैको प्रतिफल दिनुहुनेछ। कृष्णको भक्ति एक ध्यान हो जसमा कृष्णलाई मन, कर्म र वचनमा राखेर समर्पित भावले भक्त उहाँमा आश्रित हुन्छन् ; समर्पित हुन्छन् तर केही भौतिक वस्तुको प्राप्तिका लागि होइन उहाँको अमर भक्ति अनि कृपा प्राप्तिका लागि । यही भक्ति र कृपामा सबै वैभव लुकेको छ ।

श्री कृष्ण जन्माष्टमी कसरी मनाउने ?

यदि तपाईं मन्दिर नजिकै बस्नुहुन्न भने के हुन्छ ? यदि तपाई कुनै प्रमुख उत्सवमा जान सक्नुहुन्न भने के यसको मतलब तपाईले जन्माष्टमी मनाउन सक्नुहुन्न? पक्कै होइन। यो हाम्रो निष्कपट भक्ति हो जसले कृष्णलाई सबैभन्दा बढी प्रसन्न तुल्याउँछ, र यो भक्ति जहाँबाट पनि समर्पण गर्न सकिन्छ। त्यसैले यस विशेष दिनमा तपाईंलाई भगवान र उहाँका भक्तहरूसँग थप जोडिएको महसुस गर्न मद्दतको लागि, यहाँ घरमा जन्माष्टमी कसरी मनाउने बारे उपायहरू छन्:

—आफ्ना सबै कृष्ण भक्तिको सदगुणले सम्पन्न साथीभाइ र परिवारलाई भजन कीर्तनका लागि सहभागी हुन निमन्त्रणा गर्न सकिन्छ।

—कृष्णको लागि तपाईंको घर सजाउनु रमाईलो हुन सक्छ, विशेष गरी बच्चाहरूको लागि। मालाहरू बनाउन, बेलुनहरू र पातहरूको फेस्टुन झुण्डाउन र सामान्यतया कृष्णको उपस्थितिको लागि घरलाई सुन्दर बनाउन मद्दत गर्न प्रोत्साहन दिनुहोस्।

—वैष्णव गीतपुस्तिकाको प्रतिलिपि वा कुनै कृष्ण भजनको पुस्तक प्राप्त गर्नुहोस् र गाउनका लागि आफ्नो मनपर्ने भजनहरू (भगवानको प्रशंसामा भक्ति गीतहरू) छान्नुहोस्। कृष्ण, जसलाई मुरलीधर पनि भनिन्छ, संगीत मन पराउँछन्। र त्यसैगरी तपाईंका साथीहरू र परिवारहरू, तपाईं पालैपालो गाउन र वाद्ययन्त्रहरू बजाउनुहुन्छ। वैकल्पिक रूपमा, भजन सीडीहरू बजाउनुहोस् र आध्यात्मिक वातावरणलाई बढाउनुहोस्।

—तपाईं आफ्नो जप माला (प्रार्थना मोती) मा हरे कृष्ण मन्त्रको अतिरिक्त राउन्डहरू पनि जप गर्न सक्नुहुन्छ। यो कृष्णसँगको आदानप्रदानमा भएको आत्मीयता हो, र यसले तपाईंलाई भगवानसँग धेरै नजिकको महसुस गराउँछ।

—कृष्णको आगमनको कथा पढ्नुहोस् , पुस्तक वरिपरि पास गर्नुहोस्, र कथालाई जीवनमा ल्याउन नाटक मञ्चनको प्रयास गर्नुहोस्। जन्माष्टमी भनेको उत्सवको रूपमा कृष्णको विचारमा पूर्णतया डुब्नु हो।

—यदि तपाईंसँग राधा–कृष्ण देवताहरू छन् भने, तिनीहरूका लागि अतिरिक्त विशेष नयाँ पोशाकहरू लिनुहोस्। आफ्नो रचनात्मकता अभ्यास गर्नुहोस् र तिनीहरूको वेदी सजावट गर्न विशेष ध्यान दिनुहोस्।

—मन्दिरको वा पूजा कोठाको कार्यक्रम निर्माण गर्नुहोस् र राधाकृष्णको मूर्तिलाई अभिषेक स्नान गर्नुहोस् । आफ्नो देवताहरूको लागि समारोह गर्नुहोस् । केवल दही जस्तै विभिन्न तरल पदार्थ किन्नुहोस्, मह, घिउ र फलफूलको जुस लगाएर देवतालाई स्नान गराउनुपर्छ भक्ति गीत गाउँदै।

—कृष्ण मन्दिरहरूमा जन्माष्टमीका बेला कम्तीमा एक सय आठ विभिन्न परिकार बनाउँछन्। निस्सन्देह, तपाईंले त्यो टाढा जानु पर्दैन, जबसम्म तपाईं विशेष रूपमा ऊर्जावान महसुस गर्नुहुन्न तर प्रभुलाई चढाउनका लागि केही धेरै विशेष परिकारहरु पकाउनु सधैं राम्रो हुन्छ। कल्पना गर्नुहोस् कि कृष्ण वास्तवमा त्यहीँ तपाईंको घरमा हुनुहुन्छ, तपाईले उहाँलाई के दिनुहुन्छ? भन्ने सोच राखेर जन्माष्टमीमा खाना पकाउँदा यसले एक अद्भुत ध्यानको निर्माण गर्दछ।

—साथमा मध्यरातको आरती (पूजा समारोह) गर्नुहोस् । कीर्तन गर्नुहोस् । यो ठीक समय हो जब कृष्ण यस धरतीमा भौतिक स्वरुप मा प्रकट हुनुभयो त्यसैले आजको मध्यरातको यो समय सबैभन्दा शुभ र आध्यात्मिक दृष्टिले प्रेरणादायक छ। यदि तपाईसँग आरती सामग्री छ भने तपाईं समर्पण गर्न सक्नुहुन्छ। यदि छैन, चिन्ता नगर्नुहोस् किनकि कृष्णले भगवद्गीतामा भन्नुभएको छ, “यदि तिमी मलाई मायाले पात, फूल, फल वा पानी दिन्छौ, म स्वीकार गर्नेछु। त्यसैले तपाईले जे गर्न सक्नुहुन्छ त्यो नै अर्पण गर्नुहोस् । तपाईको प्रेम र भक्ति भाव नै हो जुन महत्त्वपूर्ण छ।

—कतैबाट लाइव भजन कीर्तन प्रशारण भएको भए त्यो च्यानल (टिभीमा) वा इन्टरनेट सुविधा भएमा कम्प्युटरमा ट्यून गर्नुहोस् । राधाकृष्णका केही प्रमुख मन्दिरहरूमा चलिरहेको उत्सवहरू हेर्नुहोस्।

यदि तपाईंसँग देवताहरू छन् भने तपाईंले गहना, नयाँ लुगा, माला, मयूरको प्वाँख, पगडी, बाँसुरी वा वाटर कप किन्न वा बनाउन सक्नुहुन्छ।
धूप, फलफूलको टोकरी, अफरिङ प्लेट, नयाँ तस्विर फ्रेमसहित राधाकृष्णको फोटो (यदि तपाइँ कृष्णको चित्रको पूजा गर्नुहुन्छ) प्रबन्ध मिलाउनुहोस् ।

यदि तपाईं खाना नखाई चल्न सक्षम हुनुहुन्छ भने, मध्यरातसम्म उपवास गर्नुहोस्। यदि उपवास धेरै गाह्रो छ भने, दिनको समयमा मात्र हल्का खाना खाने प्रयास गर्नुहोस्। हाम्रा आफ्नै आवश्यकताहरूलाई पन्छाएर र कृष्णमा थप ध्यान केन्द्रित गरेर, हामी उहाँप्रतिको हाम्रो प्रेम देखाउँछौं।

तपाइँ तपाइँका बच्चाहरूलाई माथिका धेरै गतिविधिहरूमा संलग्न गर्न सक्नुहुन्छ। तपाईंका बच्चाहरूको उमेर अनुसार, उनीहरूले खाना पकाउन, मालाहरू बनाउन, जन्मदिनको कार्ड डिजाइन गर्न, वाद्ययन्त्र बजाउन, नृत्य गर्न र हरे कृष्ण जप गर्न मद्दत गर्न सक्छन्। पुस्तक पसलमा कृष्णको बारेमा धेरै बालबालिकाका पुस्तक तथा सिडि, भिसिडी पसलमा कृष्णका रमाइला अडियो भिडियो उपलब्ध छन्। घरमा ल्याउनुहोस् र आफ्ना बालबालिकालाई हेर्न दिनुहोस् ।

बच्चाहरू पनि राधा, कृष्ण र उनीहरूका सहयोगीहरूको रूपमा कृष्णको वेषभुसा जस्तो पोशाक लगाउन सहयोग गर्नुहोस्। यसले धेरै भक्ति उत्सव मूड सिर्जना गर्न मद्दत गर्दछ।

श्रीकृष्ण जन्माष्टमी वा जन्मोत्स मनाउने क्रममा, याद गर्नुहोस् कि जसरी हामी हाम्रो जन्मदिनमा ध्यान र रमाइलो गर्छौं, त्यसैगरी प्रभुले पनि हाम्रो ध्यान र उपहारहरूको आनन्द लिनुहुन्छ। हामी र कृष्ण बीचको भिन्नता यो हो कि उहाँ हामी प्रत्येकसँग पूर्ण रूपमा जोडिन जतिबेला पनि सक्षम हुनुहुन्छ तर हामी उहाँसँग भक्ति भावसाथ जोडिन सक्षम छैनौं  बाहेक दुःख या समस्यामा पर्दा। दिव्य शक्तिले युक्त श्रीकृष्ण जस्तो पावनतम क्षेत्रमा, हामीले प्रेम र भक्तिका साथ भगवानलाई अर्पण गर्ने कुराले हामीलाई असीमित रूपमा फाइदा पुर्‍याउँछ, र ती लाभहरू अनन्तसम्म हामीसँग रहिरहनेछन्।

सकिन्छ भने वर्ष दिनमा मात्रै होइन जीवनको हर क्षणलाई जन्माष्टमी मानेर श्रीकृष्णको भक्तिमा नै समर्पित हुन सके त्यसको आनन्दको सीमा नै छैन, यो असीमित हुन्छ, अद्वितीय हुन्छ । सात्विक भोजन, सात्विक विचार अनि सात्विक आचरणले श्रीकृष्ण कुनै पनि व्यक्तिसँग त्यसै प्रसन्न हुनुहुन्छ । तर जन्माष्टमीलाई दरखाने दिनको नाममा बियर, मांस, मदिराको सेवन र तीजलाई नारीको महान् चाडको नाममा होटल, पार्टी प्यालेसमा नाचगान गर्ने र गहनैगहनाले शरीर छोपेर तडकभडक देखाउने आजभोलि जुन विकृति विसँगति फैलिएको छ त्यसले परिणाम के देला त्यसले सन्तति उपर कस्तो प्रभाव पर्ला भनेर थोरै मात्र चिन्तन गर्नलाई कसैसँग फुर्सद छैन ।