।। ऊँ श्रीपरमात्ने नमः ।।
संक्षिप्त पद्मपुराण
(सृष्टिखण्ड)
श्रीव्यासका शिष्य परम बुद्धिमान लोमहर्षणले एकान्तमा बसेका आफ्ना छोरा उग्रश्रवासँग भन्छन् –‘‘पुत्र ! तिमी ऋषिहरुका आश्रमहरुमा जाऊ अनि उनीहरुले जिज्ञासा राखेमा सम्पूर्ण धर्मको वर्णन गर । तिमीले जे जे मबाट संक्षिप्तमा श्रवण गरेका छौ उनीहरुलाई विस्तारपूर्वक सुनाऊ । मैले महर्षि वेदव्यासजीको मुखबाट समस्त पुराणहरुको ज्ञान प्राप्त गरें अनि तिमीलाई सबै सुनाएँ, अब तिमीले मुनिहरुसमक्ष सबै कुराको विस्तारपूर्वक वर्णन गर । प्रयागमा केही उत्तम कुलका महर्षिहरुले साक्षात् भगवानसँग प्रश्न गरेका थिए । उनीहरुले कुनै पावन प्रदेशको बारेमा जान्न चाहन्थे । भगवान नारायण नै सबैका हितैषी हुन् । धर्मानुष्ठानको इच्छा राख्ने ती महर्षिहरुले सोधे पछि भगवानले भन्नुभयो–‘हे मुनिवरहरु ! जुन यो चक्र सामुन्ने देखिइरहेको छ त्यसको कहीँकतै तुलना नै हुनसक्दैन । यसको नाभि बडो सुन्दर छ अनि स्वरुप दिव्य । यो सत्यतिर जानेवाला छ । यसको गति सुन्दर र कल्याणकारी छ । तिमीहरु सावधान भइ नियमपूर्वक यसको पछि पछि जाऊ । तिमीहरुलाई आफ्नो लागि हितकारी स्थानको प्राप्ति हुने छ । यो धर्ममय चक्र यहाँदेखि जाँदै छ, जाँदाजाँदै जुन स्थानमा यसको नेमि जीर्ण–शीर्ण भइ खस्छ, त्यसैलाई पुण्यमय प्रदेश सम्झिनु ।’ ती महर्षिहरुसँग यस्तो भनेर भगवान अन्तर्धान हुनुभयो । त्यो धर्म–चक्र नैमिषारण्यको गंगावर्त नामक स्थानमा लड्यो (ढल्यो) । ऋषिहरुले नेमि शीर्ण भएको कारणले त्यस स्थानको नाम ‘नैमिष’ राखिदिए । अनि त्यहीँ दीर्घकालपर्यन्त चलिरहने यज्ञहरुको अनुष्ठान आरम्भ गरे । त्यहीँ तिमी जाऊ अनि ऋषिहरुले सोधिलिएमा उनीहरुको धर्म–विषयक संशयहरु निवारण गर ।’’
तदन्तर ज्ञानी उग्रश्रवा पिताको आज्ञा मानेर ती मुनीवरहरु समक्ष गए । उनीहरुको चरण छोएर हाथ जोडी उनीहरुलाई प्रणाम गरे । सूतजी बडो बुद्धिमान थिए । उनले आफ्नो नम्रता अनि प्रणाम आदिद्वारा महर्षिहरुलाई सन्तुष्ट र खुशी पारे । यज्ञमा सहभागी भएका ती महर्षि पनि सदस्यसहित औधी प्रसन्न भए । सबैले संयुक्तरुपमा सूतजीको यथायोग्य आदर–सत्कार गरे ।
ऋषिले भने—महर्षिहरु, मेरा बुद्धिमान पिता व्यासका शिष्य लोमहर्षणजीले मलाई आज्ञा दिनुभएको छ कि ‘तिमी मुनिहरु समक्ष जाऊ उनको सेवामा बस र उनीहरुले जे सोध्छन् त्यसको बयान गर ।’ तपाईहरु मेरा पूज्य हुनुहुन्छ । भन्नुहोस् म तपाईहरुलाई कुन कथा सुनाऊँ ? पुराण, इतिहास अथवा भिन्न भिन्न प्रकारका धर्म—जे आज्ञा गर्नुन्छ सुनाउँछु ।
सूतजीको यस्तो मधुर वचन सुनेपछि ती श्रेष्ठ महर्षि प्रसन्न भए । अत्यन्त विश्वसनीय, विद्वान लोमहर्षणका पुत्र उग्रश्रवालाई उपस्थित देखेर उनीहरुको हृदयमा पुराण सुन्ने इच्छा जागृत भयो । त्यस यज्ञमा महर्षि शौनक यजमान थिए, जो सम्पूर्ण शास्त्रका विशेषज्ञ, वेदका मेधावी तथा विज्ञानमय आरण्यक भागका आचार्य थिए । उनी सबै महर्षिसँगसँगै श्रद्धाको आश्रय लिएर धर्म सुन्ने इच्छाले बोले ।
शौनकले भने– महाबुद्धिमान सूतजी ! तपाईले इतिहास र पुराणहरुको ज्ञान प्राप्त गर्नका लागि ब्रह्मज्ञानीहरुमा श्रेष्ठ भगवान व्यासजीकै समान आराधना गर्नुभएको छ । उनको पुराण विषयक श्रेष्ठ बुद्धिबाट तपाईले राम्ररी लाभ लिनुभएको छ । महामते ! यहाँ जो यी श्रेष्ठ ब्राह्मण विराजमान छन्, यिनीहरुको मन पुराणहरुमा लाग्दै छ त्यसैले तपाईले यिनीहरुलाई पुराण सुनाउने कृपा गर्नुहोस् । यी भेला भएका सारा श्रोताहरु श्रेष्ठ छन् । भिन्न भिन्न गोत्रमा यिनीहरुको जन्म भएको छ । यी वेदवादी ब्राह्मणहरुले आ–आफ्नो वंशको पौराणिक वर्णन सुनुन् । यस दीर्घकालीन यज्ञ समाप्त हुँदासम्म तपाईले मुनिहरुलाई पुराण सुनाउनुहोस् । महाप्राज्ञ ! तपाईले यी सबैलाई पद्मपुराणको कक्षा सुनाउनुहोस् । पद्मको उत्पत्ति कसरी भयो, त्यसबाट ब्रह्माजीको आविर्भाव कसरी भयो र कमलबाट प्रकट भएका ब्रह्माजीले कुन विधिले सृष्टि रचे—यी सारा वृतान्त यिनीहरुलाई सुनाउनुहोस् ।
क्रमशः …………………..
नोटः आध्यात्मिक चरित्रको विकास हुनुपर्दछ मानवमा भन्ने मान्यता अनुरुप पद्मपुराणका सबै भाग क्रमशः हामी प्रकाशन गर्दै जाने छौं । लोकसारथी डट कमसँग जोडिनुहोला । (प्र.स.)
