लुपस (Lupus) एउटा दीर्घकालीन स्वप्रतिरोधात्मक रोग हो, जसमा शरीरको रोग प्रतिरोधात्मक प्रणालीले आफ्नै कोष र अङ्गहरूलाई आक्रमण गर्छ। यसले शरीरको विभिन्न भागमा सूजन (inflammation) र क्षति पुर्याउँछ। लुपस एक प्रणालीगत (systemic) रोग हो, जसले शरीरका धेरै प्रणालीहरूलाई प्रभावित गर्न सक्छ। यस रोगको ठीक कारण थाहा छैन, तर यसलाई आनुवंशिक, वातावरणीय, र हार्मोनसम्बन्धी कारणहरूको संयोजनले उत्पन्न गराउँछ भन्ने मान्यता छ।
लुपसका प्रकारहरू:
- सिस्टेमिक लुपस एरिथेमाटोसस (SLE):
- लुपसको सबैभन्दा सामान्य र गम्भीर प्रकार।
- छाला, जोर्नी, मिर्गौला, मुटु, फोक्सो, मस्तिष्क, र रगतका कोषहरूलाई असर गर्न सक्छ।
- क्युटेनियस लुपस एरिथेमाटोसस:
- छालालाई असर गर्छ। यसले घाउ वा दाग बनाउँछ, विशेष गरी घामको प्रकाशमा।
- ड्रग-इन्ड्युस्ड लुपस:
- केही औषधिहरूले गर्दा हुने लुपस।
- औषधि बन्द गरेपछि लक्षणहरू सामान्यतः हराउँछन्।
- निओनेटल लुपस:
- लुपस भएकी आमाको बच्चालाई प्रभावित गर्ने दुर्लभ अवस्था।
- आमा बाट बच्चामा पुगेको एन्टिबडीले गर्दा हुने।
सामान्य लक्षणहरू:
- थकान
- जोर्नी दुखाइ र सुन्निनु
- छालाको दाग (विशेष गरी अनुहारमा पुतली आकारको दाग)
- ज्वरो
- कपाल झर्नु
- घाममा संवेदनशीलता
- मिर्गौलाको समस्या (जस्तै, लुपस नेफ्राइटिस)
- छातीको दुखाइ (मुटु वा फोक्सो वरिपरि सूजनका कारण)
- स्मरण शक्ति वा मानसिक समस्याहरू
निदान (Diagnosis):
लुपसलाई पत्ता लगाउन गाह्रो हुन सक्छ किनभने यसको लक्षणहरू विभिन्न व्यक्तिमा फरक देखिन्छ र अन्य रोगसँग मिल्न सक्छ। निम्न परीक्षणहरू गरिन्छ:
- रगत परीक्षण: ANA (Antinuclear antibodies), पूरा रक्त गणना, मिर्गौला र कलेजोको परीक्षण।
- पिसाब परीक्षण: मिर्गौला सम्वन्धी समस्याको जाँच गर्न।
- इमेजिङ परीक्षण: X-ray वा इकोकार्डियोग्राम, अङ्ग क्षतिका लागि।
- बायोप्सी: छाला वा मिर्गौलाको नमुना जाँच।
उपचार:
लुपसको कुनै निश्चित उपचार छैन, तर लक्षणहरू नियन्त्रण गर्न र रोगको प्रकोप (flare) रोक्न उपचार गरिन्छ। उपचारमा निम्न समावेश हुन्छ:
- एन्टी-इन्फ्लेमेटरी औषधि (NSAIDs)
- कोर्टिकोस्टेरोइड्स
- एन्टिमलेरियल औषधि (जस्तै, हाइड्रोक्सिक्लोरोक्विन)
- इम्युनोसप्रेसिभ औषधि
- जीवनशैलीको परिवर्तन (जस्तै, घामबाट जोगिनु, तनाव व्यवस्थापन)
लुपसको उपचार र नियन्त्रणका लागि डाक्टरसँग नियमित रूपमा परामर्श गर्नुपर्छ। यो रोगबारे राम्रोसँग बुझेर, आफ्नो स्वास्थ्यलाई व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ।
