लोकसारथि, १२ माघ । यस कवितामा आध्यात्मिक चेतना र आत्मशुद्धिको गहिरो सन्देश समेटिएको छ। कविताले मानव जीवनमा भौतिक सुख, भोग विलास, लोभ-लालच, र देह-अभिमानजस्ता आसक्तिहरूले कसरी मानिसलाई सच्चा जीवन मार्गबाट भट्काउँछ भन्ने चित्रण गरेको छ। साथै, जीवनको सत्य उद्देश्यको खोजी र आत्मा-शुद्धिको महत्वमा केन्द्रित गर्दै मानिसलाई जागृत गर्न प्रेरित गरेको छ।
कविता
संसारी भोग बिलासको दास बन्यो चेतना
कति अज्ञानी हो आनन्द देख्यो सबै यातना
भोगी भयो जीवात्मा,जानेन त्याग र उपासना
कामवासनालाई नै ठान्यो जीवनको आराधना
जीवनभरि अर्बौको हिसाब अन्त्यमा हातै खाली
जीव भयो दुर्बल आत्माको शुद्धतालाई फाली
भोगका लागि त्याग्यो सदाचार नियमको पालना
कामवासनालाई नै ठान्यो जीवनको आराधना
छुटेन कहिलै देह अभिमान घमण्ड कति सम्पतिको
लोभ लालचको फन्दामा परी बुझेन अर्थ सद्गतिको
जीवनै छुट्न लाइसक्यो छैन सुकर्मको साधना
कामवासनालाई नै ठान्यो जीवनको आराधना
पापकुण्डमा पौडिरहँदा अमूल्य जन्म बन्यो क्रीडा
मौका थियो आनन्द योगको संगाल्यो नारकीय पीडा
बाहिर खोज्न पर्दैन, शत्रु छ मनमै पापी भावना
कामवासनालाई नै ठान्यो जीवनको आराधना
लिप्त रहेँ भौतिक सुखमै खोजिनँ मैले तत्वज्ञान
प्रभुलाई सम्झेँ भ्रम यौटा, झुटो भयो मेरो अनुमान
उनै प्रभुको कृपाले मैले, गर्न सकेँ दुःखको सामना
कामवासनालाई नै ठान्यो जीवनको आराधना
भुलिरहेँ रंगिन दुनियाँ मै, बिग्रियो मेरो चालचलन
कुकर्मले म अभागीलाई हुँदैन क्यारे प्रभुमिलन
पछुतोको अग्निमा जल्दैछु सुनिदेउ न क्षमायाचना
कामवासनालाई नै ठान्यो जीवनको आराधना
हे राधा तिमी नै त हौ अनन्त ब्रह्माण्डको आधार
लाग्न सकूँ तिम्रै भजनमा गर्छु मैले जयजयकार
मन सुम्पिएँ तिमीलाई चोख्याइदेऊ मेरो धारणा
कामवासनालाई नै ठान्यो जीवनको आराधना
भावार्थ र दिव्य सन्देश
१. भोग विलास र अज्ञानताको दासता
कविताको पहिलो भागले मानिसको चेतनालाई भोगविलासको दास भएको देखाउँछ। मानिसले कामवासना र भौतिक सुखलाई जीवनको आराधना ठानेर आफ्नो आध्यात्मिक उद्देश्य बिर्सेको छ। यो प्रवृत्तिले मानिसलाई सच्चा आनन्दबाट टाढा राखेर दुःख र यातनामा डुबाइरहेको छ।
सन्देश:
सच्चा आनन्द बाहिरी सुखमा होइन; आत्मज्ञान र अध्यात्ममा छ। भोगभन्दा त्याग र उपासनाले जीवनलाई अर्थ दिन्छ।
२. लोभ, लालच, र पापकर्म
भौतिक सम्पत्तिको लोभ र लालचमा मानिसले सुकर्म र सदाचार बिर्सेको छ। परिणामस्वरूप, उसको आत्मा दुर्बल भएको छ र जीवनको अन्त्यमा हात खाली हुन्छ।
सन्देश:
सम्पत्ति र भौतिकता क्षणिक हुन्। सद्गुण र धर्ममार्गले मात्र आत्मा शुद्धि हुन्छ र जीवनलाई सच्चा अर्थ दिन्छ।
- देह-अभिमान र नरकीय पीडा
देह-अभिमान, घमण्ड, र भौतिक सुखको अन्धो दौडले मानिसलाई जीवनको सत्यबाट टाढा पुर्याउँछ। यस्ता भोगमा लिप्त मानिसले अमूल्य मानव जीवनलाई व्यर्थमा खर्चेर नरकीय पीडाको सामना गर्नुपर्छ।
सन्देश:
जीवनको मूल उद्देश्य आत्म-उत्थान हो। बाह्य भौतिकताभन्दा आत्मा र अध्यात्मको विकासमा ध्यान दिनुपर्छ।
- भ्रम र सत्यको खोज
कवितामा मानिसले रंगीन दुनियाँको भ्रममा आफूलाई हराएको र आफ्नो प्रभुलाई नचिनेर झुटो अनुमान गरेको बताएको छ। तर अन्ततः प्रभुको कृपाले नै मानिसले दुःखको सामना गर्न सक्ने बताइएको छ।
सन्देश:
जीवनमा सच्चा मार्गको खोजी गर्नु महत्वपूर्ण छ। यो मार्ग आत्म-ज्ञान र प्रभुप्रेमद्वारा मात्र सम्भव छ।
- प्रभु आराधना र क्षमा याचना
अन्तिम भागले कविले आफ्नो गल्ती स्वीकार्दै राधालाई समर्पण गरेका छन्। उनले आफ्नो मनलाई प्रभुको भजनमा लगाउन चाहेका छन् र क्षमायाचना गरेर शुद्धिकरणको प्रार्थना गरेका छन्।
सन्देश:
गल्तीहरू स्वीकार्नु र क्षमा माग्नु आत्म-उत्थानको पहिलो पाइला हो। प्रभुप्रेम र समर्पणद्वारा जीवन शुद्ध र अर्थपूर्ण बन्छ।
—राधाचाकर
