लोकसारथि, ०१ चैत । “अक्षरम् परमम् ब्रह्म, ज्योति रूपम् सनातनम्” भन्ने वाक्यले परम ब्रह्मको नाशरहित, शाश्वत, र ज्ञानमय स्वरूपलाई दर्शाउँछ। यो वाक्य वैदिक दर्शन, वेदान्त, र अध्यात्मका लागि महत्त्वपूर्ण छ, जसले मानिसलाई आत्मबोध, मुक्तिको मार्ग, र परम सत्यको अनुभूति गराउँछ। यस मन्त्रको जपले मानसिक अशान्ति, डर, अज्ञानता, नकारात्मक ऊर्जा, र आत्मसंशयको नाश गर्छ। साथै, ध्यान बढाएर आध्यात्मिक उन्नति गराउँछ। नियमित रूपमा यसको उच्चारण वा ध्यान गर्दा जीवनमा आत्मविश्वास, शान्ति, र सकारात्मक ऊर्जा प्राप्त गर्न सकिन्छ।
“अक्षरम् परमम् ब्रह्म, ज्योति रूपम् सनातनम्” मन्त्रको जप तथा यसको अर्थमा ध्यान केन्द्रित गर्दा विभिन्न प्रकारका मानसिक, आध्यात्मिक, र दैविक समस्याहरू कम हुन सक्छन्। यस मन्त्रले विशेष गरी निम्न समस्याहरूको निवारण गर्न मद्दत गर्दछ:
१. अज्ञान र भ्रमको नाश
- यो मन्त्रले मानसिक अन्धकार तथा अज्ञानता हटाएर आत्मज्ञानको मार्ग खोल्छ।
- जीवनमा दिशानिर्देश नभएर उत्पन्न हुने द्विविधा र अन्योलबाट मुक्ति दिन्छ।
२. भय र असुरक्षाको समाप्ति
- ब्रह्मलाई नाशरहित (अक्षर) र प्रकाश (ज्योति) रूपी मानेर जप गर्दा डर, असुरक्षा, र अनावश्यक चिन्ताहरू हट्न मद्दत गर्दछ।
- मृत्यु वा भविष्यमाथिको डर हटाएर मानिसलाई आत्मविश्वास दिन्छ।
३. नकारात्मक ऊर्जाको नाश
- आध्यात्मिक रूपमा, ज्योति (प्रकाश) नकारात्मक ऊर्जा वा अशुद्ध विचारहरूको समाप्ति गर्ने कारक हो।
- नकारात्मक सोच, मानसिक तनाव, र आत्मसंशय (Self-doubt) कम गर्छ।
४. कर्म बन्धनबाट मुक्ति
- यो मन्त्रले ब्रह्म (परम सत्य) को स्मरण गराउँछ, जसले जीवनका अस्थायी सुख-दुःखका बन्धनहरूबाट मुक्ति दिन्छ।
- व्यर्थका इच्छाहरू र मोहलाई कम गरेर शान्तिको अनुभूति गराउँछ।
५. मानसिक शान्ति र ध्यानको वृद्धि
- निरन्तर मन्त्र जप गर्दा ध्यान केन्द्रित हुन्छ, जसले मानसिक शान्ति प्रदान गर्छ।
- ध्यान कमजोर हुने, चञ्चल मन भएका, वा आत्मसंयमको अभाव भएकाहरूलाई लाभदायक हुन्छ।
६. आध्यात्मिक जागरण
- “सनातन ज्योति” को रूपमा ब्रह्मलाई सम्झनाले आत्मबोधको मार्ग खुल्छ।
- सत्य, धर्म, र अध्यात्मको बाटोमा लाग्न प्रेरित गर्छ।
७. जीवनका समस्याप्रति दृष्टिकोण परिवर्तन
- मानिसले समस्याहरूलाई सानो रूपमा हेर्न सिक्छ, किनकि सबै चीज नश्वर छन्, तर ब्रह्म मात्र अक्षर (अविनाशी) छ।
- जीवनलाई सही तरिकाले बुझ्ने दृष्टिकोण प्रदान गर्छ।
१. शाब्दिक अर्थ
- अक्षरम् = अविनाशी, नष्ट नहुने
- परमम् = सर्वोच्च
- ब्रह्म = ब्रह्म अर्थात् परम सत्य, सृष्टिको मूल तत्व
- ज्योति रूपम् = प्रकाशमय स्वरूप
- सनातनम् = अनादि, शाश्वत, सधैँ रहने
२. अर्थ र व्याख्या
यो वाक्य संस्कृत दर्शन र वेद–उपनिषद्को गहिरो ज्ञानसँग सम्बन्धित छ। यसको अभिप्राय ब्रह्म (परम सत्य) नै अक्षर (नाश नहुने), ज्योतिर्मय (प्रकाशमय) र सनातन (अनन्तकालसम्म रहने) छ।
(क) अक्षरम् परमम् ब्रह्म
यसको अर्थ “अक्षर नै परम ब्रह्म हो” भन्ने बुझिन्छ। यहाँ अक्षर शब्द दुई तरिकाले बुझ्न सकिन्छ:
- व्याकरणीय दृष्टिकोण: ‘अक्षर’ शब्दलाई ‘शब्द’ अथवा ‘मन्त्र’ को रूपमा पनि लिइन्छ। वैदिक परम्परामा ओमकार (ॐ) लाई अक्षर ब्रह्म मानिन्छ।
- दर्शनको दृष्टिकोण: अक्षर भन्नाले जुन कहिल्यै परिवर्तन हुँदैन, जुन सधैँ स्थिर रहन्छ, त्यो हो। गीता (भगवद्गीता ८.३) मा पनि भनिएको छ: “अक्षरं ब्रह्म परमं स्वभावोऽध्यात्ममुच्यते।”
(अक्षर अर्थात् अपरिवर्तनशील तत्व नै परम ब्रह्म हो।) यसको तात्पर्य, संसार परिवर्तनशील छ, तर परम ब्रह्म कहिल्यै परिवर्तन हुँदैन, न त नष्ट नै हुन्छ।
(ख) ज्योति रूपम् सनातनम्
यसको अर्थ हो परम ब्रह्म ज्योतिर्मय (प्रकाशमय) र सनातन (अनादि-अनन्त) हो।
- यो वाक्य उपनिषदहरूको सन्देशसँग मेल खान्छ। विशेष गरी, मुण्डक उपनिषद् (२.२.१०) मा उल्लेख छ:
“तमेव भान्तमनुभाति सर्वं, तस्य भासा सर्वमिदं विभाति।”
(त्यो एकै परम ज्योति छ, जसको प्रकाशले सबै वस्तुहरू प्रकाशित हुन्छन्।) - वेदहरूमा पनि परमात्मालाई “ज्योतिः स्वभावो ब्रह्म” भनिएको छ। अर्थात् ब्रह्म नै ज्योति हो, परम प्रकाश हो।
- भगवद्गीता (१५.६) मा भगवान श्रीकृष्ण भन्नुहुन्छ:
“न तद्भासयते सूर्यो न शशाङ्को न पावकः। यद्गत्वा न निवर्तन्ते तद्धाम परमं मम।।”
(त्यो धामलाई न सूर्यले उज्यालो बनाउन सक्छ, न चन्द्रमाले, न अग्निले। त्यहाँ पुगेपछि फर्किनु पर्दैन। त्यो मेरो परम धाम हो।)
३. मूल उत्पत्ति र दर्शन
यस्तो वाक्यको मूल उत्पत्ति उपनिषदहरू, वेदहरू तथा गीता जस्ता सनातन धर्मका शास्त्रहरूमा पाइन्छ। यो विचार विशेष गरी अद्वैत वेदान्त दर्शनसँग सम्बन्धित छ।
- शंकराचार्यको अद्वैत वेदान्त अनुसार ब्रह्म नै एकमात्र सत्य हो, जुन नाश हुन सक्दैन, जुन सधैँ रहन्छ।
- वैदिक ग्रन्थहरूमा “ब्रह्म ज्योति” (परमात्माको प्रकाश) को चर्चा गरिन्छ।
- ऋग्वेद (१०.१२९.३) मा उल्लेख छ:
“तम आसीत्तमसा गूळमग्रे, प्रकाशः अभिव्यक्तः”
(सृष्टिको आरम्भमा सबैतिर अन्धकार थियो, त्यसपछि परम प्रकाश प्रकट भयो।)
४. निष्कर्ष
यो श्लोकले सनातन दर्शनको मूल सारलाई अभिव्यक्त गर्दछ।
- परम ब्रह्म अपरिवर्तनीय छ, जसलाई शब्दमा परिभाषित गर्न सकिँदैन।
- परम ब्रह्म नै शुद्ध ज्योति हो, जसले सबै चीजलाई प्रकाशित गर्दछ।
- परम ब्रह्म सनातन छ, जसको कुनै सुरुआत वा अन्त्य छैन।
यसकारण, यो वाक्य मात्र एउटा श्लोक नभई सनातन सनातन धर्मको गहिरो दार्शनिक सिद्धान्त हो, जसले जीवन, ब्रह्माण्ड, आत्मा र परमात्माको सम्बन्धलाई व्याख्या गर्दछ।
