विटो अधिकार भएका देशहरूको शान्ति वा विश्व युद्धमा योगदान

संयुक्त राष्ट्र संघको सुरक्षा परिषदमा ५ वटा स्थायी सदस्य राष्ट्रहरू (वेटो अधिकार भएका देशहरू) रहेका छन्, जसले विश्वका महत्वपूर्ण सुरक्षा मुद्दाहरूमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। यी देशहरू अमेरिक, बेलायत, फ्रान्स, रूस, र चीन हुन्। वेटो अधिकार प्राप्त यी राष्ट्रहरूको निर्णयले अन्तर्राष्ट्रिय शान्ति र सुरक्षा स्थापना वा विग्रहमा ठूलो प्रभाव पार्दछ।

विटो अधिकार (Veto Power) र यसको महत्त्व

वेटो अधिकार भनेको सुरक्षा परिषदका कुनै निर्णय, प्रस्ताव, वा कदमलाई ती ५ स्थायी सदस्य राष्ट्रहरूले अस्वीकार गर्न सक्ने अधिकार हो। यस अधिकारले ती देशहरूलाई कुनै पनि सुरक्षा मुद्दामा प्रमुख प्रभाव पार्ने शक्ति दिन्छ। यद्यपि, यस अधिकारले कहिलेकाहीं न्याय र शान्तिको पक्षमा प्रतिकूल प्रभाव पनि पार्न सक्छ, किनभने यसले कुनै राष्ट्रको असहमतिपछि निर्णयहरू रोक्न सक्छ।

वेटो अधिकारको परिभाषा

वेटो अधिकार भनेको कुनै एक देश वा संगठनलाई कुनै विशेष निर्णय, प्रस्ताव, वा कदमलाई अस्वीकृत गर्ने अधिकार हो, जसले उक्त निर्णयलाई अमान्य बनाउँछ। विशेष रूपमा, संयुक्त राष्ट्रसंघको सुरक्षा परिषदमा पाँच स्थायी सदस्य राष्ट्रहरू (अमेरिका, बेलायत, फ्रान्स, रूस, र चीन) लाई वेटो अधिकार प्राप्त छ। यी देशहरूले कुनै पनि निर्णयलाई अस्वीकार गर्न सक्ने अधिकार राख्छन्, चाहे अन्य १० अस्थायी सदस्य राष्ट्रहरूले त्यसको पक्षमा मतदान गरेका छन्।

वेटो अधिकार प्राप्त गर्नका लागि आधार

वेटो अधिकार प्राप्त गर्ने देशहरूलाई विशिष्ट मापदण्डहरूमा आधारित गरेर चयन गरिन्छ। संयुक्त राष्ट्रसंघको सुरक्षा परिषदमा वेटो अधिकारको लागि मुख्य मापदण्डहरू निम्नानुसार छन्:

1. वैश्विक शक्ति र प्रभाव:
   वेटो अधिकार प्राप्त गर्नका लागि कुनै देशलाई विश्वव्यापी रूपमा महत्वपूर्ण शक्ति र प्रभाव राख्नु पर्छ। ऐतिहासिक रूपमा, द्वितीय विश्वयुद्धको समाप्ति पश्चात् यो अधिकार पाँच प्रमुख शक्तिहरू (अमेरिका, बेलायत, फ्रान्स, रूस, र चीन) लाई दिइएको थियो, जसले युद्धमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका थिए र अन्तर्राष्ट्रिय राजनीति र सुरक्षा प्रणालीमा प्रभावशाली स्थान राखेका थिए।
2. सैन्य र आर्थिक शक्ति:
   यी देशहरूको विशाल सैन्य र आर्थिक क्षमता वेटो अधिकारको प्राप्तिका लागि महत्त्वपूर्ण मानिएको छ। यिनीहरूले अन्तर्राष्ट्रिय सुरक्षा र शान्तिमा सशक्त प्रभाव पुर्याउने शक्तिका रूपमा आफूलाई स्थापित गरेका छन्।
3. सदस्य राष्ट्रहरूको सहमति:
   वेटो अधिकार प्राप्त गर्ने देशहरूको चयनमा अन्य प्रमुख सदस्य राष्ट्रहरूको सहमति आवश्यक थियो। संयुक्त राष्ट्रसंघको सुरक्षा परिषदको गठनको समयमा, यी पाँच राष्ट्रहरूलाई वेटो अधिकार दिएको थियो।
4. विवाद समाधान र युद्धमा विजय:
   दोस्रो विश्वयुद्धको समयमा यी पाँच राष्ट्रहरूले एकजुट भएर नाजी जर्मनी र यसको सहयोगी राष्ट्रहरूको विरुद्ध संघर्ष गरेका थिए। युद्धको विजेता राष्ट्रका रूपमा उनीहरूको स्थिति विशेष बनाइएको थियो र यस आधारमा तिनीहरूलाई वेटो अधिकार प्रदान गरिएको थियो।

शान्तिमा योगदान गर्ने वेटो अधिकार भएका देशहरू

• संयुक्त राज्य अमेरिका (USA): अमेरिकाले २१औं शताब्दीमा विश्व शान्तिका लागि धेरै पहलहरू गरेको छ। विशेष गरेर, द्वितीय विश्वयुद्धपछि युरोप र जापानमा पुनर्निर्माणका लागि गरेको योगदान र शीतयुद्धको अवधिमा अन्य देशहरूसँगको कूटनीतिक संवादले शान्ति कायम राख्न मद्दत पुर्यायो। संयुक्त राज्य अमेरिकाले संयुक्त राष्ट्रसंघको शान्ति मिसनहरूमा सक्रिय सहभागिता जनाइरहेको छ।
• ब्रिटेन (United Kingdom): बेलायतको पनि शान्ति कायम राख्न महत्त्वपूर्ण भूमिका छ। द्वितीय विश्वयुद्धपछि बेलायतले आफ्ना उपनिवेशी देशहरूको स्वतन्त्रता हासिल गर्न सहयोग पुर्याएको थियो। संयुक्त राष्ट्र संघका शान्ति मिसनहरूमा बेलायतको योगदान पनि महत्वपूर्ण छ।
• चीन: चीनले आफ्नो वेटो अधिकारको प्रयोग गरेर केही विवादास्पद मुद्दाहरूमा विश्व शान्तिको पक्षमा निर्णयहरू प्रभावी बनाएको छ। चीनले दक्षिण चीन सागरको विवाद, कोरियाली युद्ध, र अन्य क्षेत्रीय शान्तिका लागि विभिन्न कूटनीतिक प्रयासहरू गरेका छन्।
• रूस (पूर्व सोभियत संघ): रूसको शान्तिमा योगदान द्वितीय विश्वयुद्धमा भएको थियो जब उनीहरू सँगै सहयोग गरेर नाजी जर्मनीको पराजयमा सहकार्य गरेका थिए। यद्यपि, रूसको वेटो अधिकार कहिलेकाहीं विवादास्पद निर्णयहरूमा प्रयोग गरिएको छ, जसले विभिन्न युद्ध र संघर्षमा ठूलो प्रभाव पारेको छ।
• फ्रान्स: फ्रान्सले पनि विश्व शान्तिका लागि महत्त्वपूर्ण योगदान गरेको छ। विशेष गरेर, अफ्रिकी महादेशमा फ्रान्सको शान्ति मिसन र अन्य क्षेत्रीय सहयोगले शान्ति कायम राख्न मद्दत पुर्याएको छ।

विश्व युद्ध र वेटो अधिकारको प्रभाव

द्वितीय विश्वयुद्धपछि, वेटो अधिकार भएका देशहरूले विश्व युद्ध र संघर्षको पूर्ववर्ती जोखिमबाट बच्न कूटनीतिक प्रयास गरेका थिए। तथापि, यस अधिकारको प्रयोगले कहिलेकाहीं विश्वका विभिन्न स्थानमा सैन्य संघर्षको स्थिति निम्त्याएको छ। विशेष गरी, वेटो अधिकार प्रयोग गरेर केही देशहरूले आफ्ना राष्ट्रिय हितलाई प्राथमिकता दिने प्रयास गर्दा अन्तर्राष्ट्रिय सुरक्षा र शान्तिमा असर पर्न गएको छ।

निष्कर्ष

वेटो अधिकार भएका देशहरूको भूमिका शान्ति र युद्धका परिप्रेक्ष्यमा दुवै पक्षमा महत्वपूर्ण छ। यी राष्ट्रहरूले शान्ति स्थापना गर्न ठूलो योगदान पुर्याएका छन् भने, कहिलेकाहीं आफ्नो स्वार्थमा आधारित निर्णयहरूले संघर्ष र विवादलाई बढावा पनि दिएको छ। आगामी दिनमा, यिनका निर्णयहरूले विश्व शान्ति र सुरक्षा कायम राख्न थप सकारात्मक कदम चाल्ने आशा गरिएको छ।

4o mini

You said:

define veto power and ment