प्रकाश खनाल, पुस १७ ।
आजको समयमा स्थानीय सरकारहरू ग्रामीण विकासकालागि अनेक प्रकारका योजना अघि सारिरहेका छन्। यो आफैंमा सकारात्मक कदम हो, तर ती योजनाहरूले गाउँका वास्तविक आवश्यकता सम्बोधन गर्छन् कि गर्दैनन् भन्ने कुरा विचार गर्न जरुरी छ। स्थानीय सरकारहरूले कहिलेकाहीँ सस्तो लोकप्रियता कमाउनका लागि अत्यन्तै खर्चिला र महत्वाकांक्षी योजनाहरू अघि सारिरहेको देखिन्छ। उदाहरणको रूपमा,छ्त्रकोट गाउपालिकामा जिपलाइन यस्ता परियोजनाहरू उल्लेख गर्न सकिन्छ, जसले दीर्घकालीन लाभ दिन्छ कि दिंदैन भन्ने कुरा निश्चित छैन। यद्यपि यस प्रकारका योजनाहरू रोचक र नयाँ हुन सक्छन्, तर गाउँका प्राथमिक समस्या र आवश्यकता समाधान गर्न नसक्ने स्थानिय सरकार्ले यी योजनाहरू कार्यन्वयन गर्दा दीर्घकालीन नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छन्।
गाउँका प्रमुख समस्या र प्राथमिक आवश्यकता
स्वास्थ्यको अभाव
ग्रामीण क्षेत्रमा स्वास्थ्य सेवाको अभाव गम्भीर समस्या हो। आधारभूत स्वास्थ्य सेवा नपुग्दा साना रोगहरूले पनि जीवन खतरामा पर्छ अस्पताल निर्माण र प्राविधिक सुधारमा जोड दिनु स्वास्थ्यसेवाको गुणस्तर सुधारका लागि अत्यावश्यक छ। बढ्दो जनसंख्या, आधुनिक जीवनशैली, र जटिल रोगहरूको उपचारका लागि अत्याधुनिक संरचना र प्रविधिको आवश्यकता छ। विशेषगरी ग्रामीण क्षेत्रहरूमा स्वास्थ्य सेवा पहुँचयोग्य बनाउन साना अस्पताल र स्वास्थ्य चौकीहरू निर्माण गर्नु पर्छ। आधुनिक उपकरण, प्राविधिक जनशक्ति प्रशिक्षण, र डिजिटल स्वास्थ्य प्रणालीको विकासले द्रुत र प्रभावकारी सेवा पुर्याउन मद्दत गर्दछ। स्वास्थ्यमा लगानीले दीर्घकालीन आर्थिक र सामाजिक लाभ पुर्याउने हुँदा यसलाई प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ। आधुनिक अस्पताल र प्रविधिको समन्वयले जनस्वास्थ्यमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सक्छ।
शिक्षाको पहुँच
गाउँमा धेरै बालबालिकाहरू अझै पनि विद्यालय जान पाउँदैनन्। विद्यालय पुगे पनि गुणस्तरीय शिक्षाको अभावका कारण उनीहरूको भविष्य सुनिश्चित हुन सकिरहेको छैन।अझ अहिले यश पालिकामा बिधालय मर्ज ले गर्दा बसाइँसराइ बडेको छ ।ग्रामीण भेगमा शिक्षा विकासमा पालिकाले विशेष ध्यान दिनुपर्छ। विद्यालयको पहुँच, गुणस्तर, र आधारभूत संरचना सुधार गर्दै सबै बालबालिकालाई शिक्षाको समान अवसर प्रदान गर्नुपर्छ।
पूर्वाधारको कमी
कच्ची सडक, विद्युत्, र खानेपानीको असुविधा जस्ता समस्या ग्रामीण विकासको बाधक हुन्। बैज्ञानिक ढंग बाट परियोजना निर्माण नगर्नु मौसमी बजेट ले गर्दा बिकासको नाममा बिनास भयको पाइन्छ
महत्वाकांक्षी योजनाहरू र तिनका प्रभाव
जिपलाइनजस्तो महँगो परियोजना ग्रामीण क्षेत्रमा भित्र्याउनु ठूलो आर्थिक भार हो। यस्ता योजनाहरू पर्यटकीय दृष्टिले आकर्षक हुन सक्छन्, तर गाउँका जनताका आधारभूत आवश्यकता सम्बोधन नगर्दा तिनीहरूले समाजमा असमानता ल्याउन सक्छ। महत्त्वाकांक्षी योजनाका केही समस्याहरू यस्ता छन
आर्थिक भार
महँगो योजना कार्यान्वयन गर्दा बजेटको असन्तुलन हुन्छ। यसले अन्य महत्त्वपूर्ण क्षेत्रका लागि आवश्यक स्रोत घटाउँछ।
अल्पकालीन फाइदा
जिपलाइनजस्ता परियोजनाहरूले सीमित समयका लागि मात्र फाइदा दिन सक्छन्। त्यसपछि यसलाई सञ्चालन र मर्मतसम्भारका लागि थप खर्च लाग्छ।
गाउँको संस्कृति र पहिचानलाई असर
महत्वाकांक्षी योजनाहरूले प्रायः गाउँको मौलिक पहिचानलाई हानि पुर्याउँछ।
स्थानीय सरकारको प्राथमिकता के हुनुपर्छ ?
गाउँको दिगो विकासका लागि स्थानीय सरकारले योजनाहरू प्राथमिकता निर्धारण गरी अघि बढाउनुपर्छ। यसका लागि निम्न उपायहरू अवलम्बन गर्न सकिन्छ ।
स्वास्थ्य क्षेत्रमा लगानी
गाउँमा स्वास्थ्य क्लिनिकहरू स्थापना गर्नु, स्वास्थ्यकर्मीहरूलाई प्रशिक्षण दिनु, र औषधि आपूर्तिमा ध्यान दिनुपर्छ। यसले जनताको जीवनस्तर सुधार गर्न सघाउ पुर्याउँछ।
शिक्षा सुधार
गुणस्तरीय शिक्षा गाउँको भविष्य निर्धारण गर्ने मुख्य आधार हो। विद्यालयमा योग्य शिक्षक उपलब्ध गराउनु, छात्रवृत्ति कार्यक्रम लागू गर्नु, र डिजिटल शिक्षाको पहुँच विस्तार गर्नु आवश्यक छ।
पूर्वाधार विकास
सडक, पुल, खानेपानीको सुविधा, र विद्युतीकरणमा लगानी गर्नु दीर्घकालीन फाइदाका लागि महत्त्वपूर्ण हुन्छ। यस्ता आधारभूत सुविधाहरूले गाउँलाई आर्थिक र सामाजिक रूपमा अघि बढ्न मद्दत गर्छ।
संस्कृति र सम्पदा संरक्षण
गाउँका पुराना मठमन्दिर, सम्पदास्थल, र सांस्कृतिक विरासतको संरक्षण गरेर स्थानीय पर्यटनलाई प्रवर्द्धन गर्न सकिन्छ। यसले गाउँको पहिचान मात्र जोगाउँदैन, आर्थिक स्रोत पनि सिर्जना गर्दछ।
दिगो पर्यटनको सम्भावना
स्थानीय स्तरमा ध्यान दिएर पर्यटकीय क्षेत्रको विकास गर्न सकिन्छ। तर, यसका लागि गाउँको संस्कृति, प्रकृति, र सामाजिक सन्तुलनलाई असर नपर्ने खालका योजना बनाउनु पर्छ। दिगो पर्यटनका लागि गाउँको मौलिक जीवनशैलीको प्रचारप्रसार गर्नु।
होमस्टे कार्यक्रम सञ्चालन गरेर ग्रामीण अर्थतन्त्र बलियो बनाउनु।जैविक कृषि, हस्तकला, र अन्य स्थानीय उत्पादनलाई बजारसम्म पुर्याउन सहयोग गर्नु।
समस्याको समाधान
महत्त्वाकांक्षी योजनाहरूको सट्टा गाउँका प्राथमिक आवश्यकता सम्बोधन गर्न ध्यान केन्द्रित गर्नु समयको माग हो। यसका लागि
समुदायको सहभागिता जुटािउन योजनाहरू बनाउँदा गाउँका जनताको राय र आवश्यकतामा आधारित निर्णय गर्नु। बजेट व्यवस्थापनमा पारदर्शिता ल्याएर योजनाहरूको प्रभावकारिता बढाउनु।
दीर्घकालीन सोचः गाउँको आर्थिक, सामाजिक, र सांस्कृतिक पक्षलाई ध्यानमा राखेर दीर्घकालीन योजना निर्माण गर्नु नै समग्रमा पालिका को बिकास हुनुका साथै पालिका पनि समग्ररुपमा समृद्ध बन्न सक्छ।
