लोकसारथि, माघ २६ । प्रेशर कूकर प्रत्येक घरको किचेनमा प्रयोग हुने उपकरण हो । यो उपकरण खाना छिटो पकाउनको लागि उत्तम माध्यम हो । यसका बारेमा निर्माता पक्ष र आयुर्वेदिक विश्लेषकका बिच मतान्तर छ । खाना पकाउँदा प्राकृतिक गुणस्तरलाई कायम राख्नुपर्नेमा जोड दिने शोधकर्ताहरुले कूकरमा नपकाउन सल्लाह दिन्छन् । पकाउँदा पकाउँदै कूकर विस्फोट हुने घटनाहरु पनि हामीले थाहा पाएका छौँ । किन हुन्छ कूकर विस्फोट भन्ने बारेमा गृहणीले थाहा पाउनेपर्ने हुन्छ । कूकर किन विस्फोट हुन्छ र कुन अवस्थामा यो सुरक्षित हुन्छ यसको चर्चा गर्न गइरहेका छौँ ।
प्रेसर कुकरको ढक्कनमा रहेको सेफ्टी भल्भले भित्रको अत्यधिक दबाबलाई बाहिर निकालेर विस्फोट हुनबाट जोगाउँछ। तर, धेरै गृहिणीहरूलाई थाहा नहुन सक्छ कि यो भल्भ समयसँगै बिग्रन्छ र नियमित रूपमा परिवर्तन गर्न आवश्यक हुन्छ। निर्माताहरूले सेफ्टी भल्भलाई हरेक १-२ वर्षमा परिवर्तन गर्न सिफारिस गर्छन्।
सेफ्टी भल्भको उचित हेरचाह नगर्दा, प्रेसर कुकर विस्फोट भई गम्भीर दुर्घटना हुन सक्छ। उदाहरणका लागि, २०२४ मा बेङ्गलुरु, भारतमा एक व्यक्तिको प्रेसर कुकर विस्फोटका कारण मृत्यु भएको थियो।
यसैगरी, २०२३ मा जयपुर, भारतमा पनि यस्तै दुर्घटनामा एक महिलाको ज्यान गएको थियो।
नेपालमा पनि यस्ता घटनाहरू भएका छन्। २०२० मा धरानमा एक १३ वर्षीय बालक प्रेसर कुकर विस्फोटबाट घाइते भएका थिए।
यसकारण, सबै गृहिणीहरूलाई प्रेसर कुकरको सेफ्टी भल्भको नियमित जाँच र आवश्यक परेमा परिवर्तन गर्न सल्लाह दिइन्छ। यसले तपाईँको सुरक्षालाई सुनिश्चित गर्छ र सम्भावित दुर्घटनाबाट जोगाउँछ।
प्रेसर कुकरको आविष्कारको इतिहास
प्रेसर कुकरको आविष्कार सन् १६७९ मा डेनी पापिन (Denis Papin) नामक फ्रेन्च वैज्ञानिकले गरेका थिए। उनले “स्टीम डाइजेस्टर” (Steam Digester) नामक उपकरण बनाएका थिए, जसले खाना छिटो पकाउने सिद्धान्त प्रस्तुत गर्यो। यो उपकरण अहिलेको आधुनिक प्रेसर कुकरको प्रारम्भिक रूप थियो।
डेनी पापिनले यस उपकरणमा उच्च तापमानमा पानी उमालेर भित्र उच्च दबाब सिर्जना गर्ने प्रणाली विकास गरे, जसले खाना छिटो पकाउन मद्दत गथ्र्यो। पछि, १९१९ मा जर्मन आविष्कारक गिएर्ग गुटब्रोट (Georg Gutbrod) ले आधुनिक प्रेसर कुकरको पहिलो पेटेन्ट लिए। १९३८ मा अमेरिकाको अल्फ्रेड विस्चर (Alfred Vischer) ले उपभोक्ता स्तरमा प्रयोग गर्न सकिने प्रेसर कुकर बजारमा ल्याए।
प्रेसर कुकर कुन धातुको राम्रो हुन्छ?
प्रेसर कुकर विभिन्न धातुबाट बनाइन्छन्, तर स्वास्थ्य, खाना पकाउने गुणस्तर, र टिकाउपनको आधारमा स्टेनलेस स्टील र एल्युमिनियम कुकर अधिक प्रचलित छन्।
✅ स्टेनलेस स्टील प्रेसर कुकर:
- यो दीर्घकालसम्म टिक्छ र खिया लाग्दैन।
- खाना पकाउँदा कुनै हानिकारक तत्व मिसिन्न, जसले स्वास्थ्यका लागि सुरक्षित बनाउँछ।
- तापक्रम राम्रोसँग नियन्त्रण गर्न सकिन्छ, जसले खाना राम्रोसँग पाक्छ।
- तर, यसको तौल भारी हुन्छ र एल्युमिनियमको तुलनामा महँगो हुन्छ।
✅ एल्युमिनियम प्रेसर कुकर:
- हल्का तौलका कारण प्रयोग गर्न सजिलो हुन्छ।
- स्टेनलेस स्टीलको तुलनामा सस्तो हुन्छ।
- तर, एल्युमिनियम सजिलै बिग्रन सक्छ र उच्च तापक्रममा केही हानिकारक तत्व छुट्न सक्छ।
👉 निष्कर्ष:
स्वास्थ्य र टिकाउपनको हिसाबले स्टेनलेस स्टीलको प्रेसर कुकर सबैभन्दा राम्रो मानिन्छ।
