लोकसारथि, ०१ चैत । सानो बीजमा जीवनको अनौठो शक्ति र सम्भावनाहरू लुकेको हुन्छ, जसले यसलाई बिरुवा र ठूला रुखहरूमा परिणत गर्ने आधार बनाउँछ। तर यसको प्रकृतिमा के चमत्कार छ र विज्ञान के भन्छ भने तपाईं अचम्मित हुन सक्नुहुन्छ। एक सेन्टिमिटर वा आधा सेन्टिमिटरको सानो बीजमा यस्तो के हुन्छ, जसले त्यसमा ठूला रुख र बिरुवाहरू उब्जाउन सक्छ र वर्षौँसम्म यति धेरै फलफूल दिन्छ कि कसैलाई पनि अचम्मित बनाउँछ। यो सानो बीजमा के छ, जसले यसलाई समयसँगै यति ठूलो सिर्जना बनाउन मद्दत गर्छ।
वास्तवमा, बीजमा बिरुवाको पूरा जेनेटिक कोड हुन्छ, जुन डीएनएको रूपमा संचित रहन्छ। यो कोडले निर्णय गर्छ कि उक्त बीज कुन प्रकारको बिरुवा बन्नेछ, त्यसको उचाई, पातहरूको आकार, फूलहरूको रंग र अन्य गुणहरू के हुनेछन्। यो एक प्रकारले बीजलाई त्यस बिरुवाको “निर्माण निर्देश पुस्तिका” हो।
बीजको भ्रूणमा के हुन्छ?
बीजमा भ्रूण (Embryo) संगै पोषक तत्वहरू पनि हुन्छन्, जस्तै स्टार्च, प्रोटिन र फ्याट। यी पोषक तत्वहरूले बीजलाई अंकुरणको लागि प्रारम्भिक ऊर्जा दिन्छ, जबसम्म त्यो आफ्नो जरा र पातहरूको माध्यमबाट पानी र सूर्यको प्रकाशको उपयोग गर्न थाल्दैन। बीज लामो समयसम्म निस्क्रिय अवस्थामा रहन सक्छ।
बीजमा एउटा विशेष क्षमता हुन्छ, जसले यसलाई सही परिस्थितिहरू (जस्तै नमी, तापमान र अक्सिजन) को लागि पर्खन दिन्छ। यस निस्क्रिय अवस्थाले यसलाई कठोर परिस्थितिहरूमा पनि जीवित राख्छ र जब अवसर मिल्छ, तब यसले उम्लेर बाहिर निस्कन्छ। सही समय पाउँदा यो बाहिर निस्कन्छ।
बीजको बाह्य आवरण (Seed Coat) ले यसलाई सुरक्षा दिन्छ, जबकि भित्रको भ्रूण भनेको सही समयमा वृद्धि गर्न तयार हुन्छ। पानी र अक्सिजन प्राप्त भएपछि रासायनिक प्रक्रियाहरू सुरू हुन्छन्, जसले कोशिकाहरूलाई विभाजन र वृद्धिमा मद्दत पुर्याउँछन्।
कसरी बीजबाट रुख र बिरुवा बनिन्छ?
एक सानो बीजले सही माटो, पानी र घाम पाउँदा पहिले अंकुर, त्यसपछि बिरुवा र बिस्तारै विशाल रुखमा परिवर्तन हुन्छ। यो प्रक्रिया कोशिका विभाजन, प्रकाश संश्लेषण र वातावरणसँगको तालमेलको नतिजा हो। त्यसैले, यो सानो बीजमा के खास छ भने, यसमा जीवनको एउटा पूर्ण प्याकेज छ – सूचना, ऊर्जा र सम्भावनाको मिश्रण, जसले सही परिस्थितिहरूमा चमत्कार देखाउँछ। यो प्रकृतिको विधि हो, जसले एउटा सानो शुरुआतबाट विशालता जन्माउँछ।
आकारमा सबैभन्दा ठूलो बीज कुन हो?
आकारमा सबैभन्दा ठूलो बीज कोको डी मेर (Coco de Mer) को हुन्छ, जसलाई वैज्ञानिक रूपमा Lodoicea maldivica भनिन्छ। यो एक प्रकारको ताड़ (पाम) रुख हो, जुन मुख्यत: सेशेल्स द्वीप समूहमा पाइन्छ।
कोको डी मेर बीजको विशेषता
यो बीज सामान्यतया ४०-५० सेन्टिमिटर लामो हुन सक्छ। यसको वजन १५ देखि ३० किलोग्रामसम्म हुन्छ। केही अवस्थामा, यसको वजन यसभन्दा बढी पनि हुन्छ। यसको आकार अनौठो हुन्छ, जुन दुई भागमा विभाजित देखिन्छ। कहिलेकाहीं यसलाई मानव शरीरको केहि भागसँग जोडेर हेर्ने गरिन्छ, जसका कारण यो चर्चामा पनि रहन्छ।
यो बीज धेरै दुर्लभ छ। केवल केहि विशेष द्वीपहरूमा मात्र यसको उपस्थिति हुन्छ। यसलाई संरक्षित प्रजातिको रूपमा पनि हेरिन्छ। कोको डी मेरको बीज यति ठूलो र भारी हुन्छ कि यो सजिलै पानीमा तैरिँदैन, तर त्यसपछि पनि यो समुद्रको बाटोबाट अन्य स्थानहरूमा फैलिन्छ, जसका कारण यसलाई पहिले “समुद्री नारियल” भन्ने गरिन्थ्यो। आज यसलाई प्रकृतिका सबैभन्दा ठूलो र अनौठो बीजहरूको रूपमा मानिन्छ।
